Trang Chính
Tiếng Anh và công nghệ
LSB- *Hoa Sao*
12-01-2004, 12:41
[center:af8004c973]Tiếng Anh thời công nghệ cao
(Hi-tech English)[/center:af8004c973]
http://www.netsoft.vnn.vn/data_html/membership/PhuongVy/hi-techEnglish.jpg
Những thành tựu về khoa học - công nghệ trong những thập niên cuối của TK20 đã để lại trên tiếng Anh những dấu ấn sâu đậm đến nỗi nó không chỉ được phản ánh qua các từ mới mô tả các quy trình, công nghệ, máy móc và kỹ thuật mới (software, hardware, robotics, megacell, MIDI, Internet, World Wide Web, hypertext, web browser v.v...), mà còn tạo ra một số phụ tố (affix) tạo từ mới trong ngôn ngữ này. Trong bài này chúng ta làm quen với hai phụ tố tiếng Anh của thời công nghệ cao là -ware và -techno trích trong tự điển Oxford Dictionary of New Words (1997).
LSB- *Hoa Sao*
12-01-2004, 12:44
1/ -ware
Một phụ tố được sử dụng rộng rãi trong công nghệ phần mềm để chỉ các loại phần mềm (software) khác nhau. Chắc các bạn ai cũng biết các từ freeware (phần mềm miễn phí, dùng không phải trả tiền bản quyền) và shareware - theo định nghĩa trong tiếng Anh là "software which can be freely exchanged and used for a trial period but which must be registered and paid for if it continues to be used", tức phần mềm sử dụng thử miễn phí trong một thời gian để giới thiệu với người sử dụng, nhưng sau đó nếu tiếp tục sử dụng thì phải đăng ký và trả tiền.
Ngoài hai từ này ra, trong tiếng Anh còn một lô những từ khác có chứa phụ tố -ware (thường có khuynh hướng khôi hài), xin liệt kê dưới đây:
- nagware = là loại shareware mà trong đó tác giả có kèm theo những thông điệp nằng nặc nhắc nhở người sử dụng phải đăng ký trả tiền bản quyền (tiếng Anh gọi là 'nag', tức rày rà, lải nhải, chì chiết, cằn nhằn...)
- crippleware = là loại shareware mà trong đó tác giả đã làm mất khả năng hoạt động của một số chức năng để buộc người sử dụng phải mua phiên bản đầy đủ. Từ cripple trong tiếng Anh có nghĩa là "người tàn tật".
- careware, charityware, hoặc donorware = cũng là những từ chỉ các shareware mà trong đó tác giả cổ vũ người sử dụng đóng góp vào một công cuộc từ thiện nào đó. Care là chăm sóc, charity là từ thiện, còn donor là người đóng góp cho từ thiện.
- vaporware = từ dùng để chỉ các phiên bản nâng cấp kèm theo các phần mềm mà người sản xuất hứa hẹn là sẽ có, nhưng không bao giờ thực hiện. Vapor trong tiếng Anh là hơi nước, nên từ vaporware có thể dịch là "phần mềm bốc hơi" (!), tức muốn nói là phần mềm được hứa hẹn đã bốc hơi theo lời hứa của nhà sản xuất.
- shelfware = phần mềm bán không được, nằm mãi ở trên kệ. Shelf là "kệ bày hàng" - đây là một từ rất sáng tạo!
- groupware = phần mềm được thiết kế để cho nhiều người cùng làm việc trên một văn bản hoặc thông tin cùng một lúc.
- Và cuối cùng, là liveware, một từ mang đậm dấu ấn của thời đại vi tính, dùng để chỉ ... chính con người (!) - nếu dịch nghĩa đen có thể dịch là "phần mềm sống", tức chỉ nguồn nhân lực của một công ty, cơ quan vv, như trong câu thí dụ sau:
- The key to good design is to start thinking about 'liveware' along with the software and hardware. = Chìa khóa của thiết kế tốt là bên cạnh software và hardware còn phải bắt đầu nghĩ đến liveware (con người) nữa.
LSB- *Hoa Sao*
12-01-2004, 12:46
2/ techno-
Phụ tố techno- đã có từ rất lâu trong tiếng Anh, nhưng chỉ được sử dụng hạm chế trong một số từ. Sự tái xuất giang hồ của nó trong tiếng Anh xảy ra trong vài thập niên gần đây cùng với những phát triển vũ bão của khoa học công nghệ.
Sau đây là một số từ có chứa phụ tố techno-.
- technofear = nỗi sợ hãi của một số người đối với những ảnh hưởng của các phát triển khoa học - công nghệ. Không phải ai cũng thích hoặc dễ dàng làm quen với các máy móc thiết bị và quy trình công nghệ mới đâu!
- technostress = tương tự như từ technofear ở trên, chỉ sự căng thẳng (stress) do phải sống và làm việc trong một môi trường công nghệ cao mà mình không thích nghi nổi.
- technobabble và technospeak = ngôn ngữ có chứa nhiều thuật ngữ kỹ thuật, đặc biệt là thuật ngữ về ngữ điện toán (computing language), gây khó khăn và sợ hãi cho những người không có khuynh hướng kỹ thuật.
- technofix = giải pháp công nghệ cao. Từ này thường được dùng với nghĩa tiêu cực để chỉ sự chạy theo các ứng dụng công nghệ cao một cách không cần thiết, trong khi đã có sẵn các giải pháp hoàn toàn có hiệu quả.
- technowizard = người có hiểu biết rộng rãi về các vấn đề kỹ thuật, đặc biệt là liên quan đến điện toán. Không giống đa số các từ có chứa phụ tố techno- nêu trên, từ này có nghĩa tốt chứ không hàm ý chê bai, tiêu cực.
Và sau đây là một vài thí dụ từ báo chí Anh-Mỹ:
- Technostress is harder on older employees than younger generations raised on technology.
(Sự căng thẳng gây ra do phải làm việc trong môi trường công nghệ cao có ảnh hưởng nặng nề trên những nhân viên lớn tuổi hơn những thế hệ trẻ, vì giới trẻ vốn là những người lớn lên cùng với những phát triển của công nghệ.)
- Although there was a lot of technofear, the local employees caught on very quickly.
(Dù "nỗi ám ảnh công nghệ" (tạm dịch từ technofear) là rất lớn, các nhân viên ở địa phương đã thích nghi rất nhanh.)
- Unless there is a move away from dazzling technofixes towards a renewed emphasis on healing as an art, patients' well-being will be no better served.
(Chừng nào người ta vẫn còn tư tưởng tôn sùng các giải pháp công nghệ cao mà không chú ý đến việc chữa bệnh như một nghệ thuật, thì lúc ấy tình trạng của bệnh nhân vẫn chưa thực sự được cải thiện.)
LSB- *Hoa Sao*
12-01-2004, 12:51
[center:9e05dbccc9]E-mail, e-mail, email, e-mail...[/center:9e05dbccc9]
http://www.netsoft.vnn.vn/data_html/membership/PhuongVy/email.jpg
Từ email, tức thư điện tử trong tiếng Việt, hẳn không xa lạ gì đối với hầu hết mọi người Việt Nam ngày nay. Nhưng trong tiếng Anh thì không hiểu từ này phải được viết như thế nào mới đúng chính tả nhỉ: E-mail (có gạch nối, và viết hoa mẫu tự đầu), e-mail (có gạch nối nhưng không viết hoa), hay email (không gạch nối và không viết hoa)? Ðó cũng là câu hỏi của đặt ra trong cái tựa của bài viết của tác giả Pam Peters trên trang 16 của tạp chí mang tên Australian Language Matters (Những vấn đề ngôn ngữ của Australia) số mới nhất (quý III/2000). Chúng ta theo tác giả Pam Peters tìm hiểu về lịch sử phát triển của từ email trong bài viết của mình nhé.
Từ email xuất hiện lần đầu tiên trong tiếng Anh vào thập niên 1980 dưới dạng E-mail (có gạch nối và viết hoa) hoặc e-mail (có gạch nối nhưng không viết hoa). Lúc đầu không dùng để chỉ bức thông điệp điện tử được truyền đi qua máy tính, mà chỉ chính hệ thống mạng máy tính qua đó các bức thư này được truyền đi (it referred to the digital system for transmitting messages from one computer address to another). Bước sang thập niên 1990 thì nội dung của từ E-mail (hoặc e-mail) này đã được chuyển sang dùng với nghĩa thư điện tử như hiện nay. Theo tác giả Pam Peters, trong thời gian đầu cả hai dạng E-mail và e-mail cùng song song tồn tại, nhưng sau đó dạng E-mail (viết hoa) dần dần biến mất, để chỉ còn lại e-mail mà thôi.
Tại sao E-mail lại biến mất? Theo Pam Peters, sự tồn tại của hình thức viết hoa E-mail có lẽ là ảnh hưởng của từ Internet (cũng được viết hoa) thường hay xuất hiện ở cùng một ngữ cảnh với từ E-mail. Nhưng so với những từ có cấu tạo tương tự với E-mail trong tiếng Anh như J-curve, U-turn, Y-fronts thì E-mail có khá nhiều điểm khác biệt. Trước hết, các mẫu tự J, U, hoặc Y trong các từ nêu trên đều mô tả hình dạng (thí dụ: U-turn có nghĩa là quẹo ngoặt, giống như hình chữ U), còn mẫu tự E trong E-mail thì không có chức năng đó. Hơn nữa, các yếu tố ghép U-, J-, hoặc Y- trong những từ nêu trên không có tính sản sinh, tức ta không tạo thêm những từ mới có chứa các yếu tố này. Còn yếu tố E- trong E-mail lại rất ... "mắn": sau khi có từ email là chúng ta có ngay một lô một lốc nào là e-commerce (thương mại điện tử), e-shares (cổ phần điện tử), e-book (sách điện tử), e-journal (tạp chí điện tử), e-learning (học từ xa qua mạng), e-library (thư viện điện tử) vv. Chính những từ hậu sinh khả uý có mang yếu tố e- (không được viết hoa) đã tạo nên sức ép khiến E-mail cũng phải từ bỏ dạng viết hoa của mình, bởi nếu chúng ta có e-book, e-library, e-learning, e-journal ... thì chẳng có lý do nào để không dùng luôn e-mail (không viết hoa) cho tiện!
Còn dạng email (không có gạch nối) thì sao? Trong lịch sử của tiếng Anh, hiện tượng mất dấu gạch nối là một hiện tượng rất thường xảy ra với các từ được dùng thông dụng. Ðiều đó tất nhiên cũng đã xảy ra với email, và trong thời gian gần đây, email có lẽ là hình thức chính tả phổ biến nhất của cái từ rắc rối này của tiếng Anh. Chỉ có điều là nếu ta chấp nhận cho email bỏ dấu gạch nối thì một lô các từ thuộc họ e- cũng sẽ thừa thắng xông lên bỏ dấu gạch nối. Lúc đó ta sẽ có những từ trông hơi kỳ quái như ebook, ejournal và etail (hiện nay đang được viết là e-tail, tức dạng ghép của e-và retail). Và đến đây thì bắt đầu có vấn đề: làm sao ta phân biệt được đâu là một từ ghép có yếu tố e- (như ebook, email, ejournal) và một từ đơn có mẫu tự e ở đầu, vốn tồn tại rất nhiều trong tiếng Anh như evolve, elude, emerge (dám có thể bị hiểu nhầm là e-merge, tức sát nhập hai công ty thương mại qua mạng lại, chẳng hạn!), emotion (có phải là e- và motion hay không đấy nhỉ?) Vì sự rắc rối này, dường như khuynh hướng gần đây nhất lại là một sự trở về với dạng e-mail (có gạch nối).
Cũng may mà trong tiếng Anh chỉ có mỗi một từ có chính tả rắc rối như e-mail (E-mail, hay email?) mà thôi!
LSB- *Hoa Sao*
12-01-2004, 12:41
[center:af8004c973]Tiếng Anh thời công nghệ cao
(Hi-tech English)[/center:af8004c973]
http://www.netsoft.vnn.vn/data_html/membership/PhuongVy/hi-techEnglish.jpg
Những thành tựu về khoa học - công nghệ trong những thập niên cuối của TK20 đã để lại trên tiếng Anh những dấu ấn sâu đậm đến nỗi nó không chỉ được phản ánh qua các từ mới mô tả các quy trình, công nghệ, máy móc và kỹ thuật mới (software, hardware, robotics, megacell, MIDI, Internet, World Wide Web, hypertext, web browser v.v...), mà còn tạo ra một số phụ tố (affix) tạo từ mới trong ngôn ngữ này. Trong bài này chúng ta làm quen với hai phụ tố tiếng Anh của thời công nghệ cao là -ware và -techno trích trong tự điển Oxford Dictionary of New Words (1997).
LSB- *Hoa Sao*
12-01-2004, 12:44
1/ -ware
Một phụ tố được sử dụng rộng rãi trong công nghệ phần mềm để chỉ các loại phần mềm (software) khác nhau. Chắc các bạn ai cũng biết các từ freeware (phần mềm miễn phí, dùng không phải trả tiền bản quyền) và shareware - theo định nghĩa trong tiếng Anh là "software which can be freely exchanged and used for a trial period but which must be registered and paid for if it continues to be used", tức phần mềm sử dụng thử miễn phí trong một thời gian để giới thiệu với người sử dụng, nhưng sau đó nếu tiếp tục sử dụng thì phải đăng ký và trả tiền.
Ngoài hai từ này ra, trong tiếng Anh còn một lô những từ khác có chứa phụ tố -ware (thường có khuynh hướng khôi hài), xin liệt kê dưới đây:
- nagware = là loại shareware mà trong đó tác giả có kèm theo những thông điệp nằng nặc nhắc nhở người sử dụng phải đăng ký trả tiền bản quyền (tiếng Anh gọi là 'nag', tức rày rà, lải nhải, chì chiết, cằn nhằn...)
- crippleware = là loại shareware mà trong đó tác giả đã làm mất khả năng hoạt động của một số chức năng để buộc người sử dụng phải mua phiên bản đầy đủ. Từ cripple trong tiếng Anh có nghĩa là "người tàn tật".
- careware, charityware, hoặc donorware = cũng là những từ chỉ các shareware mà trong đó tác giả cổ vũ người sử dụng đóng góp vào một công cuộc từ thiện nào đó. Care là chăm sóc, charity là từ thiện, còn donor là người đóng góp cho từ thiện.
- vaporware = từ dùng để chỉ các phiên bản nâng cấp kèm theo các phần mềm mà người sản xuất hứa hẹn là sẽ có, nhưng không bao giờ thực hiện. Vapor trong tiếng Anh là hơi nước, nên từ vaporware có thể dịch là "phần mềm bốc hơi" (!), tức muốn nói là phần mềm được hứa hẹn đã bốc hơi theo lời hứa của nhà sản xuất.
- shelfware = phần mềm bán không được, nằm mãi ở trên kệ. Shelf là "kệ bày hàng" - đây là một từ rất sáng tạo!
- groupware = phần mềm được thiết kế để cho nhiều người cùng làm việc trên một văn bản hoặc thông tin cùng một lúc.
- Và cuối cùng, là liveware, một từ mang đậm dấu ấn của thời đại vi tính, dùng để chỉ ... chính con người (!) - nếu dịch nghĩa đen có thể dịch là "phần mềm sống", tức chỉ nguồn nhân lực của một công ty, cơ quan vv, như trong câu thí dụ sau:
- The key to good design is to start thinking about 'liveware' along with the software and hardware. = Chìa khóa của thiết kế tốt là bên cạnh software và hardware còn phải bắt đầu nghĩ đến liveware (con người) nữa.
LSB- *Hoa Sao*
12-01-2004, 12:46
2/ techno-
Phụ tố techno- đã có từ rất lâu trong tiếng Anh, nhưng chỉ được sử dụng hạm chế trong một số từ. Sự tái xuất giang hồ của nó trong tiếng Anh xảy ra trong vài thập niên gần đây cùng với những phát triển vũ bão của khoa học công nghệ.
Sau đây là một số từ có chứa phụ tố techno-.
- technofear = nỗi sợ hãi của một số người đối với những ảnh hưởng của các phát triển khoa học - công nghệ. Không phải ai cũng thích hoặc dễ dàng làm quen với các máy móc thiết bị và quy trình công nghệ mới đâu!
- technostress = tương tự như từ technofear ở trên, chỉ sự căng thẳng (stress) do phải sống và làm việc trong một môi trường công nghệ cao mà mình không thích nghi nổi.
- technobabble và technospeak = ngôn ngữ có chứa nhiều thuật ngữ kỹ thuật, đặc biệt là thuật ngữ về ngữ điện toán (computing language), gây khó khăn và sợ hãi cho những người không có khuynh hướng kỹ thuật.
- technofix = giải pháp công nghệ cao. Từ này thường được dùng với nghĩa tiêu cực để chỉ sự chạy theo các ứng dụng công nghệ cao một cách không cần thiết, trong khi đã có sẵn các giải pháp hoàn toàn có hiệu quả.
- technowizard = người có hiểu biết rộng rãi về các vấn đề kỹ thuật, đặc biệt là liên quan đến điện toán. Không giống đa số các từ có chứa phụ tố techno- nêu trên, từ này có nghĩa tốt chứ không hàm ý chê bai, tiêu cực.
Và sau đây là một vài thí dụ từ báo chí Anh-Mỹ:
- Technostress is harder on older employees than younger generations raised on technology.
(Sự căng thẳng gây ra do phải làm việc trong môi trường công nghệ cao có ảnh hưởng nặng nề trên những nhân viên lớn tuổi hơn những thế hệ trẻ, vì giới trẻ vốn là những người lớn lên cùng với những phát triển của công nghệ.)
- Although there was a lot of technofear, the local employees caught on very quickly.
(Dù "nỗi ám ảnh công nghệ" (tạm dịch từ technofear) là rất lớn, các nhân viên ở địa phương đã thích nghi rất nhanh.)
- Unless there is a move away from dazzling technofixes towards a renewed emphasis on healing as an art, patients' well-being will be no better served.
(Chừng nào người ta vẫn còn tư tưởng tôn sùng các giải pháp công nghệ cao mà không chú ý đến việc chữa bệnh như một nghệ thuật, thì lúc ấy tình trạng của bệnh nhân vẫn chưa thực sự được cải thiện.)
LSB- *Hoa Sao*
12-01-2004, 12:51
[center:9e05dbccc9]E-mail, e-mail, email, e-mail...[/center:9e05dbccc9]
http://www.netsoft.vnn.vn/data_html/membership/PhuongVy/email.jpg
Từ email, tức thư điện tử trong tiếng Việt, hẳn không xa lạ gì đối với hầu hết mọi người Việt Nam ngày nay. Nhưng trong tiếng Anh thì không hiểu từ này phải được viết như thế nào mới đúng chính tả nhỉ: E-mail (có gạch nối, và viết hoa mẫu tự đầu), e-mail (có gạch nối nhưng không viết hoa), hay email (không gạch nối và không viết hoa)? Ðó cũng là câu hỏi của đặt ra trong cái tựa của bài viết của tác giả Pam Peters trên trang 16 của tạp chí mang tên Australian Language Matters (Những vấn đề ngôn ngữ của Australia) số mới nhất (quý III/2000). Chúng ta theo tác giả Pam Peters tìm hiểu về lịch sử phát triển của từ email trong bài viết của mình nhé.
Từ email xuất hiện lần đầu tiên trong tiếng Anh vào thập niên 1980 dưới dạng E-mail (có gạch nối và viết hoa) hoặc e-mail (có gạch nối nhưng không viết hoa). Lúc đầu không dùng để chỉ bức thông điệp điện tử được truyền đi qua máy tính, mà chỉ chính hệ thống mạng máy tính qua đó các bức thư này được truyền đi (it referred to the digital system for transmitting messages from one computer address to another). Bước sang thập niên 1990 thì nội dung của từ E-mail (hoặc e-mail) này đã được chuyển sang dùng với nghĩa thư điện tử như hiện nay. Theo tác giả Pam Peters, trong thời gian đầu cả hai dạng E-mail và e-mail cùng song song tồn tại, nhưng sau đó dạng E-mail (viết hoa) dần dần biến mất, để chỉ còn lại e-mail mà thôi.
Tại sao E-mail lại biến mất? Theo Pam Peters, sự tồn tại của hình thức viết hoa E-mail có lẽ là ảnh hưởng của từ Internet (cũng được viết hoa) thường hay xuất hiện ở cùng một ngữ cảnh với từ E-mail. Nhưng so với những từ có cấu tạo tương tự với E-mail trong tiếng Anh như J-curve, U-turn, Y-fronts thì E-mail có khá nhiều điểm khác biệt. Trước hết, các mẫu tự J, U, hoặc Y trong các từ nêu trên đều mô tả hình dạng (thí dụ: U-turn có nghĩa là quẹo ngoặt, giống như hình chữ U), còn mẫu tự E trong E-mail thì không có chức năng đó. Hơn nữa, các yếu tố ghép U-, J-, hoặc Y- trong những từ nêu trên không có tính sản sinh, tức ta không tạo thêm những từ mới có chứa các yếu tố này. Còn yếu tố E- trong E-mail lại rất ... "mắn": sau khi có từ email là chúng ta có ngay một lô một lốc nào là e-commerce (thương mại điện tử), e-shares (cổ phần điện tử), e-book (sách điện tử), e-journal (tạp chí điện tử), e-learning (học từ xa qua mạng), e-library (thư viện điện tử) vv. Chính những từ hậu sinh khả uý có mang yếu tố e- (không được viết hoa) đã tạo nên sức ép khiến E-mail cũng phải từ bỏ dạng viết hoa của mình, bởi nếu chúng ta có e-book, e-library, e-learning, e-journal ... thì chẳng có lý do nào để không dùng luôn e-mail (không viết hoa) cho tiện!
Còn dạng email (không có gạch nối) thì sao? Trong lịch sử của tiếng Anh, hiện tượng mất dấu gạch nối là một hiện tượng rất thường xảy ra với các từ được dùng thông dụng. Ðiều đó tất nhiên cũng đã xảy ra với email, và trong thời gian gần đây, email có lẽ là hình thức chính tả phổ biến nhất của cái từ rắc rối này của tiếng Anh. Chỉ có điều là nếu ta chấp nhận cho email bỏ dấu gạch nối thì một lô các từ thuộc họ e- cũng sẽ thừa thắng xông lên bỏ dấu gạch nối. Lúc đó ta sẽ có những từ trông hơi kỳ quái như ebook, ejournal và etail (hiện nay đang được viết là e-tail, tức dạng ghép của e-và retail). Và đến đây thì bắt đầu có vấn đề: làm sao ta phân biệt được đâu là một từ ghép có yếu tố e- (như ebook, email, ejournal) và một từ đơn có mẫu tự e ở đầu, vốn tồn tại rất nhiều trong tiếng Anh như evolve, elude, emerge (dám có thể bị hiểu nhầm là e-merge, tức sát nhập hai công ty thương mại qua mạng lại, chẳng hạn!), emotion (có phải là e- và motion hay không đấy nhỉ?) Vì sự rắc rối này, dường như khuynh hướng gần đây nhất lại là một sự trở về với dạng e-mail (có gạch nối).
Cũng may mà trong tiếng Anh chỉ có mỗi một từ có chính tả rắc rối như e-mail (E-mail, hay email?) mà thôi!